نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی

2 کارشناس‌ارشد مدیریت سوانح طبیعی، دانشگاه تهران

چکیده

به‌دلیل ماهیت پیچیدة بحران‌ها و خطر سوانح، دولت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته نمی‌توانند به‌تنهایی و به‌شکل مؤثر بحران‌ها را مدیریت کنند و حضور مردم و اجتماع در این عرصه، به‌ویژه در قالب سازمان‌های مردم‌نهاد، ضروری است. مطالعة حاضر، با اتخاذ «رویکرد مدیریت اجتماع‌محورِ خطر سوانح» و استفاده از ترکیب دو روش‌شناسی کمّی (پیمایش در میان مدیران دوازده سازمان مردم‌نهاد) و کیفی (تحلیل محتوای کیفی و مصاحبة عمیق نیمه‌ساختاریافته با 45 نفر از مسئولان و کارشناسان مدیریت بحران در شهر تهران به‌ویژه در نهادهای اجرایی و مراکز مطالعاتی و دانشگاهی)، با طرح هم‌گرا، به بررسی و تحلیل نقش سمن‌ها در مدیریت بحران شهر تهران پرداخته است. یافته‌ها نشان داد که در مجموع سمن‌های مدیریت بحران در شهر تهران عملکرد ضعیفی در این عرصه دارند. این سمن‌ها جایگاهی در سیاست‌گذاری بحران ندارند و تا حد زیادی به مؤسساتی با ماهیت خیریه‌ای و آموزشی تقلیل یافته‌اند. دلایل این ناکامی را می‌توان با استناد به مقولاتی چون فقدان نیروهای متخصص، نیت انتفاع‌گرایانة مدیران و اعضای این سازمان‌ها، فقدان چشم‌انداز و برنامة کلان و راهبردی مشخص در زمینة مدیریت بحران، تعدد سازمان‌های متولی غیرتخصصی در حوزة بحران، وابستگی به دولت، بی‌اعتمادی دولت به آنها، فقدان شبکة منسجم و در نتیجه جزیره‌ای عمل‌کردن، و نهادینه‌نشدن مفهوم بحران و سانحه توضیح داد. در مجموع، دلالت یافته‌ها بر این است که سمن‌های مدیریت بحران، به‌معنای واقعی، در مدیریت بحران مؤثر نیستند.

کلیدواژه‌ها

پورعزت، علی‌اصغر، آرمین فیروزپور، و علی‌اصغر سعدآبادی (1392) «مطالعه و مقایسة رویکرد اجتماع‌محور مدیریت بحران در کشورهای منتخب»، مدیریت سازمان‌های دولتی، 1(2): 37-52.
جباری، حبیب (1384) «رویکردهای اجتماع‌محور در برنامه‌های کاهش فقر»، رفاه اجتماعی، 5(18): 398-449.
جهانگیری، کتایون و همکاران (1387) «بررسی تطبیقی مدیریت جامعه‌محور بلایا در کشورهای منتخب و ارائة الگویی برای ایران»، پایش، 8(1): 49-57.
جهانگیری، کتایون، و غلامرضا پورحیدری (1389) مبانی مدیریت جامعه‌محور بحران، تهران: مؤسسة آموزش‌عالی علمی-کاربردی هلال [H1] ایران.
رفیعیان، مجتبی، و زینب‌السادات مطهری (1391) «طراحی مدلی برای مطالعة رویکرد مدیریت ریسک بحران اجتماع‌محور: مطالعة موردی طرح دوام (داوطلبین واکنش اضطراری محلات)»، مدیریت بحران، شمارة 1: 5-12.
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، نرگس وزین، و مهدی پورطاهری (1388) «فرآیند مدیریت بلایای طبیعی در دو شیوة بومی و جدید: روستاهای بخش خورش‌رستم (شهرستان خلخال)»، مدرس علوم انسانی، 13(1): 63-94.
سازمان مدیریت بحران کشور (1387) قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور.
سازمان ملل متحد (1391) چارچوب کاری هیوگو برای سال‌های 2015-2005. ترجمة زهره ولی‌زاده، مریم رحمانی و میثم میرطاهری، تهران: سازمان ملل متحد.
سازمان ملل متحد (1394) چارچوب سندای برای کاهش خطر بلایا (2030-2015)، ترجمة عباس استادتقی‌زاده، مصطفی محقق و کیوان کریم‌لو، تهران: سازمان پیش‌گیری و مدیریت بحران شهر تهران.
عبداللهی، مجید (1382) مدیریت بحران در نواحی شهری، زلزله و سیل، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
وجودی، مهدی، علیرضا سعیدی، و حامد مزلقانی (1384) «نقش سازمان‌های غیردولتی در کاهش خسارت‌های ناشی از زلزله»، همایش زلزله: دیروز، امروز و فردا، 30 آذر 1384، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر.
Abarquez, Imelda, & Zubair Murshed (2004) Community-Based Disaster Risk Management: field practitioners’ handbook, Thailand: ADPC Press.
Centre for International Studies and Cooperation (CECI) (2010) Framework on Community Based Disaster Risk Management in Vietnam, Joint Advocacy Networking Initiative in Vietnam (JANI). Retrived from http://www.ceci.ca/assets/Asia/Asia-Publications/CBDRM-Framework.pdf.
Dhakal, Tek Nath (2002) «The Role of Non-Governmental Organisations in the Improvement of Livelihood in Nepal», Unpublished Dissertation, University of Tampere, Finland.
Dostal, Jakub (2015) «Lessons Of Cooperation Between Government And Non-governmental Organizations In Emergency Management In The Czech Republic», Int. J. of Safety and Security Eng., 5(3): 203–221.
Government of Uttar Pradesh (2014) «Role of NGO's In Disaster Management», Available at: http://rahat.up.nic.in/NGO.htm.
Lassa, Jonatan A. (2018) «Roles of non-government organizations in disaster risk reduction», Available at: http://naturalhazardscience.oxfordre.com/view/10.1093/acrefore/9780199389407.001.0001/acrefore-9780199389407-e-45?print=pdf, DOI:10.1093/acrefore/9780199389407.013.45
Lassa, Jonatan A. et al. (2018) «Twenty years of community-based disaster risk reduction experience from a dryland village in Indonesia», Jamba (Journal of Disaster Risk Studies), 10(1), doi:  10.4102/jamba.v10i1.502.
Luna, E. M. (2001) «Disaster mitigation and preparedness: the case of NGOs in the Philippines», Disasters, 25(3): 216-226.
Matin, N., &  M. Taher (2001) «The changing emphasis of disasters in Bangladesh NGOs», Disasters, 25(3): 227-239.
Paripurno, Eko Teguh (2015) «Community Based Disaster Management, Knowledge Information Sheet of CBDRM», Retrived from https://www.academia.edu/7848870/Community_Based_Disaster_Risk_Management_CBDRM_Guidelines.
Pietropaolo, Maria Giovanna (2015) Observations on strengthening community participation in disaster risk reduction in disaster law and policy, Disaster Law Working Paper Series, Paper No. 5, Intern, Disaster Law Programme, Available at: http://www.ifrc.org/Global/Photos/ Secretariat/201506/Observations%20on%20strengthening%20community%20participation%20in%20DRR%20(final).pdf.
Rayan, A., J. Amala, & C.R. Motcham (2014) «The Role of NGO's in Disaster Management - An Experiential Lesson», Conference Paper on Conference: Role of Youth in Community Based Disaster Management, Vol. 1, March.
The Asian Disaster Preparedness Center (ADPC) (2008) Monitoring and Reporting progress on Community-Based Disaster Risk Management in Indonesia, A Partnerships for Disaster Reduction-South East Asia Phase 4, April.
UNISDR (1994) «Yokohama Strategy and Plan of Action for a Safer World: Guidelines for Natural Disaster Prevention, Preparedness and Mitigation», World Conference on Natural Disaster Reduction, Yokohama, Japan, 23-27 May.
UNISDR (2005) Hyogo Framework for Action 2005-2015: Building the Resilience of Nations and Communities to Disasters, Geneva: United Nations.
UNISDR (2009) UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction, Geneva: United Nations.
UNISDR (2015) Sendai Framework for Disaster Risk Reduction, Geneva: United Nations.[WU2] [H3]