نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه شناسی انقلاب اسلامی، پژوهشکدة امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

2 کارشناس ارشد جامعه شناسی انقلاب اسلامی، پژوهشکدة امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

چکیده

نفت از عناصر اساسی در شکل‌دهی به نظام اجتماعی و سیاسی ایران معاصر و نیز یکی از منابع اصلی تأثیرگذار در ظهور و سقوط حکومت‌های ایران بوده‌است. دولت‌های تاریخ معاصر ایران هیچ‌گاه نتوانسته‌اند بدون نفت کشور را اداره کنند. وقتی که درآمد نفتی منبع اصلی تأمین هزینه‌های حکومت باشد، با نوسان این درآمد، اقتدار حکومت نیز دچار بحران خواهد شد. نحوة مواجهة دولت‌های مختلف ایران با درآمدهای نفتی و چگونگی هزینه‌کردن این درآمدها نیز نقشی مهم در آیندة دولت داشته‌است. برای اثبات این‌مدعا، در این مقاله کوشش شده‌است نقش نفت در حکومت محمدرضا پهلوی تبیین شود. برای این‌منظور، به‌روش تاریخی و با استفاده از نظریة روان‌شناختی ماروین زونیس به تحلیل دوران حکومت محمدرضا پهلوی از زاویة نفت پرداخته شده‌است.
به‌دلیل متکی‌بودن سلسلة پهلوی به شخص شاه و نقش کانونی او در رژیم، طبیعتاً ویژگی‌های شخصیتی و روانی شاه در عملکرد و ساختار نظام تأثیر بسیاری می‌گذاشت. نفت از منابع اصلی و اساسی قدرت شاه بود و طبق نظریة زونیس، دو رکن از چهار رکن اساسی شخصیت شاه وابسته به نفت بود. یافته‌های این مقاله مبین آن است که یکی از دلایل سقوط روانی شاه و به‌تبع آن نظامِ متکی بر شخصِ شاه، بحران‌های نفتیِ منتهی به تزلزل ارکان روانی او بود.
 

کلیدواژه‌ها