نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد

چکیده

در این مقاله نخست تصویر العطاس از وضع موجود جوامع آسیایی و اسلامی که در میانۀ «ذهن بسته» و پدیدۀ «تروریسم» قرار گرفته‏اند، ترسیم می‏شود. سپس، دیدگاه وی درمورد وضع علوم اجتماعی در این کشورها و قرار گرفتن آن‌ها در میان دو لبۀ قیچی «ذهن اسیر» و «امپریالیسم فکری» مورد بحث و گفت‌وگو قرار می‏گیرد. در ادامه، مفهوم سنت علوم اجتماعی مستقل و خلاق که وی در برابر بومی‏سازی یا اسلامی‏سازی علوم مطرح می‏کند، معرفی می‏شود و نحوۀ مواجهۀ العطاس با سوسیالیسم و نظریۀ وبر درمورد اخلاق اقتصادی اسلام و توسعۀ سرمایه‏داری در جنوب شرق آسیا به‌عنوان نمونه‏هایی از مواجهۀ خلاقانه با اندیشمندان غربی و تلاش برای ایجاد سنت مستقل علوم اجتماعی مرور می‏شود. در پایان، برنامۀ پژوهشی العطاس برای ایجاد سنت علوم اجتماعی مستقل مورد نقد قرار می‏گیرد، از این جهت که در این برنامه به ریشه‏های معرفتی شکل‏گیری علوم اجتماعی مدرن در غرب و منطق معرفتی لازم برای شکل‏گیری یک سنت مستقل علوم اجتماعی در کشورهای غیرغربی توجه کافی صورت نگرفته است.
 

کلیدواژه‌ها

ابازا، مونا (١٣٨٩) «سید حسین العطاس و اسلام پیشرو در خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی»، در: بومی و جهانی: تغییرات اجتماعی در آسیای جنوب شرقی، ویراست ریاض حسن، ترجمة ابوالفضل مرشدی، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
جومو، کِی. اِس. (١٣٨٩) «اسلام، سوسیالیسم و مارکسیسم: آشکار کردن ناسازگاریها»، در: بومی و جهانی: تغییرات اجتماعی در آسیای جنوب شرقی، ویراست ریاض حسن، ترجمة ابوالفضل مرشدی، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
العطاس، سیدحسین (١٣٨٩) «امر مستقل، امر عام (جهانی)، و آیندة جامعهشناسی»، ترجمة ابوالفضل مرشدی، در: علم جهانی، علم بومی، تهران: انتشارت جهاد دانشگاهی دانشگاه تربیت معلم.
 العطاس، سید فرید (١٣٩٣) گفتمانهای دگرواره در علوم اجتماعی آسیا: پاسخهایی به اروپامحوری، ترجمة محمدامین قانعیراد و ابوالفضل مرشدی، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
العطاس، سیدفرید (١٣٨٩) «موضع العطاس و شریعتی دربارة سوسیالیسم: علم اجتماعی مستقل و غربشناسی»، در: بومی و جهانی: تغییرات اجتماعی در آسیای جنوب شرقی، ویراست ریاض حسن، ترجمة ابوالفضل مرشدی، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
مرشدی، ابوالفضل (١٣٩٦) شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفة غرب و فلسفة متأخر اسلامی: نگاهی تطبیقی به فلسفة اجتماعی ایمانوئل کانت و علامه طباطبایی، تهران: ثالث.
 معروف، شرودین (١٣٨٩) دین و تفکر آرمانگرایانه در میان مسلمانان آسیای جنوب شرقی، در: بومی و جهانی: تغییرات اجتماعی در آسیای جنوب شرقی، ویراست ریاض حسن، ترجمة ابوالفضل مرشدی، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
 وبر، ماکس (١٣٨٢) اخلاق پروتستان و روح سرمایهداری، ترجمة عبدالکریم رشیدیان؛ پریسا منوچهری کاشانی، تهران: علمی و فرهنگی.
وبر، ماکس (١٣٩٦) جامعهشناسی دین، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: ثالث.
Alatas, H. [Alatas, S. H.] (1956) The Democracy of Islam: A Concise Exposition with Conparative Reference to Western Political Thought, Bandung; The Hangue: W. van Hoeve.
Alatas, S. H. (1963) “The Weber Thesis and South East Asia”, Archives de sociologie des religions, vol.15: 21-34.
Alatas, S. H. (1969) Islamic Conception of Religion and Social Ideal, Islamic Literature, February.
Alatas, S. H. (1969) “Some Comments on Islam and Social Change in Malaysia”, International Yearbook for the Sociology of Religion, Vol.5: 133-140.
Alatas, S. H. (1972) “The Captive Mind in Development Studies”, International Social Science Journal, No.34(1): 9-25.
Alatas, S. H. (1974)” The Captive Mind and Creative Development “, International Social Science Journal, No.36(4): 691- ٦٩٩.
 Alatas, S. H. (1976) “Intellectual Captivity and the Developing Societies”, Paper presented at the 30th International Congress of Human Sciences in Asia and North Africa, 3-8 August, Mexico.
 Alatas, S. H. (1977) Islam dan Sosiolisma (Islam and Socialism), Penang: Seruan Masa.
 Alatas, S. H. (1977) Intellectual in Developing Societies, London, Frank Cass.
Alatas, S. H. (1990) Corruption: Its Nature, Causes, and Functions, Aldershot: Gower. Alatas, S. H. (2000) “Intellectual Imperialism: Definition, Traits and Problems”, Southeast Asian Journal of Social Science, No.28(1): ٢٣-٤٥.
Alatas, S. H. (2006) “The Autonomous, the Universal and the Future of Sociology”, Current Sociology, No.7 54): 7-23.
Alatas, S. H. (2007) “Perception of Muslim Revival”, The Muslim World, V. 97: 377-384. Alatas, S. H. (n.d.1) Element of Islamic Culture: the Development Aspect.
Alatas, S. H. (n.d.2) The Cultural and Social Problems of the Muslim Community in South East Asia: the Will to Think as a Condition for Progress Lohia, R. (1979) The Caste System. Hyderabad: Rammanohar Lohia Samta Vidyalaya Nyas.