نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه رازی

2 استادیار جامعه‌شناسی، دانشگاه رازی

10.22034/jss.2023.542187.1619

چکیده

مسئلۀ اصلی این مکتوب تبیین نقش دولت در حاشیه‌نشین‌شدگی در شهر کرمانشاه است. از این منظر استدلال می‌کند دولت در ایران از طریق دسترسی به رانت و توزیع آن به حاشیه‌نشین‌شدگی برخی گروه‌ها دامن می‌زند که حاشیه‌سازی برخی مناطق شهری تنها یکی از بخش‌های رؤیت‌پذیر آن است. روش این پژوهش انتقادی است و دلالت‌های پنهان داده‌های موجود را در پرتو نظریۀ اقتصاد سیاسی آشکار می‌کند. این روش به نوع داده حساس نیست و از انواع داده‌های موجود، اسناد و منابع بهره می‌گیرد. پژوهش به این نتیجه رسیده که حاشیه‌نشین‌شدگی در کرمانشاه از آغاز شکل‌گیری دولت مدرن در ایران تحت تأثیر مداخلات دولت از رهگذر برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی پدید آمده و گسترش یافته است. برنامه‌های دولت‌های بعدی نیز برای حل معضل به بنیاد این پدیده اصابت نکرده است. تعبیر حاشیه‌نشین‌شدگی به ‌مثابۀ پدیده‌ای معلول اقتصاد سیاسی کلان و تحلیل مکانیسم‌های متنوع آن، پیشنهاد این مقاله برای بازاندیشی این معضل اقتصادی و اجتماعی است.  

کلیدواژه‌ها

اطهاری، کمال (۱۳۷۴) حاشیه‌نشینی در ایران: علل و راه‌حلها، گزارش مرحلۀ چهارم در برنامه‌ریزی کالبدی مسکن و اسکان غیررسمی بخش اول و دوم، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
اطهاری، کمال (1390) «مسکن»، در گزارش وضعیت اجتماعی ایران، تهران: مؤسسۀ رحمان.
اژدری، محمدحسین؛ روستا، مجید (1387) «چهره‌نمایی مسکن غیررسمی در ایران»، در سیاست‌های توسعۀ مسکن در ایران، تهران: دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد مسکن.
امیدی، رضا (1397) صفحۀ شخصی در پیام‌رسان تلگرام، آدرس https://t.me/Omidi_Reza/288
ایراندوست، کیومرث (۱۳۸۰) «بررسی اجمالی از روند رشد و توسعۀ شهر کرمانشاه»، رشد آموزش جغرافیا، شمارۀ‌ ۵۸: 41-48
ایراندوست، کیومرث (۱۳۸۹) سکونتگاه‌های غیررسمی و اسطورۀ حاشیه‌نشینی در ایران، تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
ایراندوست، کیومرث (۱۳۸۹) «مرور تجربۀ کوتاه توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی: نمونه شهر کرمانشاه»، جغرافیا و توسعه، شمارۀ۲۰: ۵۹ـ۷۸.
ایری، عبدالجلال (1400) گزارش نمایندۀ وزارت راه در کمیسیون عمران مجلس، https://tn.ai/2590216
آقایی، پرویز (۱۳۹۶) ارزیابی سیاست‌ها و تأمین مسکن شهری در جمهوری اسلامی (با تأکید بر طرح‌های نمونه، برنامه‌های توسعه و دوره‌های ریاست جمهوری)، تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
آمایش سرزمین (۱۳۹۶) مجلد نظام شهری، کرمانشاه: سازمان برنامه و بودجۀ استان کرمانشاه.
بیات، آصف (1390) سیاست‌های خیابانی، ترجمۀ ا. نبوی، تهران: شیرازه.
بودن، ریمون (1394) مطالعاتی در آثار جامعه‌شناسان کلاسیک، ترجمۀ باقر پرهام، ج 2، تهران: نشر مرکز.
تدبیر شهر(مهندسین مشاور) (۱۳۸۲) مطالعات امکان‌سنجی، بهسازی و شهرنگری و توانمندسازی اجتماعی شهر کرمانشاه، گزارش پژوهش‌ها، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
حسامیان، فرخ (1363) «شهرنشینی مرحلۀ گذار»، در شهرنشینی در ایران، تهران: آگاه.
خسروی، خسرو (بی‌تا) جامعه‌شناسی روستای ایران، بی‌جا.
رستمی، مسلم؛ شاعلی، جعفر (۱۳۸۸) «تحلیل توزیع خدمات شهری در کرمانشاه»، چشم‌انداز جغرافیایی، شمارۀ9(4): ۲۱-۵۲.
روستایی، شهریور و همکاران (۱۳۹۱) «الگوی تطبیقی گسترش فقر در شهر کرمانشاه در دورۀ ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شمارۀ 3(12): ۱۷ـ ۴۰.
رهنمایی، محمدتقی (۱۳۸۸) «دولت و شهرنشینی در ایران»، جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، پیش شمارۀ پاییز و زمستان: ۱۴۳ـ۱۶۵.
سازمان برنامه (1343) گزارش اجرای برنامۀ هفت سالۀ دوم، گزارش‌های سازمان برنامه.
سازمان بورس (1400) ابلاغیۀ افشای فهرست زمین و مسکن بانک‌های بورسی. Codal.ir
سوداگر، محمدرضا (1369) رشد روابط سرمایه‌داری در ایران: مرحلۀ گسترش، تهران: شعلۀ اندیشه.
طرح جامع کرمانشاه (1381) وزارت مسکن و شهرسازی کرمانشاه.
قلی‌پور، سیاوش؛ زارع، معصومه (۱۳۹۱) «برنامه‌های توسعه و فضای شهری در کرمانشاه»، مطالعات جامعه‌شناختی. شمارۀ (2)۱۹: 85ـ115.
قلی‌پور، سیاوش و همکاران (۱۳۹۳) «بازگشت طردشدگان ظهور سکونتگاه‌های غیررسمی در کرمانشاه»، مطالعات جامعه‌شناختی، شمارۀ(1) ۲۱: 63ـ ۸۷.
کلارک، جان. آی؛ کلارک، برایان. دی (۱۳۹۵) کرمانشاه شهری در ایران، ترجمۀ سیاوش قلی‌پور، کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی.
گلنام، محمدناصر (۱۳۶۱) مختصری دربارۀ حاشیه‌نشینان کرماشان (باختران)، تهران: چاپ شقایق.
مارکس، کارل (1396) سرمایه، ترجمۀ حسن مرتضوی، ج3، تهران: لاهیتا.
مالجو، محمد (1400) کوچ در پی کار و نان؛ فعالیت منفعلانۀ مستمندان آذربایجان از 1327 تا 1329 خورشیدی، تهران: اختران.
مرکز آمار (1391) سرشماری نفوس و مسکن از ۱۳۳۵-۱۳۹۰.
مرکز پژوهش‌های مجلس (۱۳۹۸) بررسی لایحۀ بودجۀ کل کشور، گزارش ۱۳ مسکن و شهرسازی.
مرکز پژوهش‌های مجلس (۱۳۹۹) بررسی لایحۀ بودجۀ کل کشور، گزارش ۳۰ مسکن و شهرسازی.
معمارباشی، محمدرضا؛ فرهادی محمد؛ قلی‌پور، سیاوش (۱۳۹۹) «اقتصاد سیاسی طرد (حاشیه‌نشین‌سازی محلۀ شهیاد در کرمانشاه)»، جامعهشناسی ایران، شمارۀ 21 (2): 96ـ ۱۲۴.
نعمانی، فرهاد (۱۳۹۹) «نقش دولت در غلبۀ سرمایه‌داری در ایران»، نقد اقتصاد سیاسی، www.pecritique.com
 وزارت راه، مسکن و شهرسازی (1394) طرح جامع مسکن 1393-1405 سند تلفیق، گزارش‌های داخلی.
وزارت کار، رفاه و تأمین اجتماعی (1400) فقر مسکن؛ مجموعه‌گزارش‌های فقر چندبعدی، گزارش شمارۀ 83.
هاروی، دیوید (1392) شهری‌ شدن سرمایه، ترجمۀ عارف اقوامی‌مقدم، تهران: دات.
هزارجریبی، جعفر؛ امامی غفاری، زینب (۱۳۹۸) «بررسی تحولات سیاستگذاری رفاهی مسکن در ایران»، برنامه‌ریزی و توسعۀ اجتماعی شهری، شمارۀ ۳۸: 76-120.
 
Muncie, J. (2006) “Critical Research”, In The Sage Dictionary of Social Research Methods, Victor Jupp (ed), Sage Publications: London.
Clark, D.B.; Costello, V. (1973) “The Urban System and Social Pattern in Iranian Cities”, Transactions of the Institute of British Geographers, No 59: 99-128.