نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‏ شناسی، گروه علوم انسانی دانشگاه پیام‌نور کردستان

2 استادیار جمعیت‏شناسی، گروه جامعه‏شناسی دانشگاه کردستان

چکیده

کشور ایران اقوام بسیار متنوعی را در خود جای داده است. مطابق منابع و شواهد، شکاف قومی در میان بخشی از اقوام ایرانی فعال شده است. فعال‌شدن شکاف قومی عوامل پرشماری دارد و پیامدهای سیاسی‌ـ‌اجتماعی آن نیز پیچیده است. هدف این تحقیق، بررسی زمینه‏های تاریخی و اجتماعی مؤثر بر شکاف قومی و سازوکار فعال‌شدن آن در میان پنج قوم ایرانی است. مبانی نظری تحقیق در نظریة استین روکان و نظریه­های چندمتغیرة قومی ریشه دارد. جامعة آماری شامل اقوام ساکن در ایران است. روش تحقیق تاریخی‌ـ‌تطبیقی است. اتکای مطالعه بر منابع اسنادی بوده و بیشتر از داده­های ثانوی استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که شکاف قومی در فرآیندی تاریخی در میان بعضی اقوام ایرانی فعال شده است. تشکیل دولت متجدد مرکزگرا، ملت­سازی ناقص و ایجاد نابرابری قومی در ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، و احساس تبعیض قومی نقشی برجسته در این فعال‌شدن داشته است. مدیریت توزیع عدالت و کاهش نابرابری در ابعاد مختلف شکاف قومی فعال را ترمیم و آن را به شکاف غیرفعال تبدیل خواهد کرد.
 

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند (1376) مقالاتی در جامعه‌شناسی ایران، ترجمة سهیلا ترابی فارسیانی، تهران: شیرازه.
اﺣﻤﺪﻟﻮ، حبیب و عماد اﻓﺮوغ (1381) «رابطة ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ و ﻫﻮﯾﺖ ﻗﻮﻣﯽ در ﺑﯿﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺒﺮﯾﺰ»، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﯽ، ﺷﻤﺎرة 13: 109-142.
احمدی، حمید (1375) قومیت و قوم­گرایی در ایران (از افسانه تا واقعیت)، تهران: نی.
ادب، بهاءالدین (1381) «همة ایران برای همة ایرانیان»، فصلنامة گفتگو، شمارة 36: صص17-32.
اسدی، بیژن (1381) «گفتمان‏های جاری در سیاست‏های اعراب، مباحثات در نظام منطقه‏ای»، مطالعات خاورمیانه، شمارة 30: 205-212.
اسمیت، آنتونی. دی (1383) ناسیونالیسم، ترجمة منصور انصاری، تهران: مؤسسة مطالعات ملی.
امام‌جمعه‏زاده و حسین مهدیان (1393) «شکاف‏های قومی- مذهبی مؤثر بر امنیت ملی ایران»، فصلنامة بین‏المللی انجمن جغرافیایی ایران، دورة جدید، سال دوازدهم، شمارة 4: 297-316.
اوزکریملی، اوموت (1383) نظریه‏های ناسیونالیسم، ترجمة محمدعلی قاسمی، تهران: مؤسسة مطالعات ملی.
ایوبی، حجت‏الـله (1377) «شکاف‏های قومی و خشونت در پیکارهای سیاسی»، مطالعات راهبردی، دورة اول، شمارة 1: 19-38.
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (1376) تاریخ ترک‏های آسیای مرکزی، ترجمة غفار حسینی، تهران: توس.
بشیریه، حسین (1374) جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: نی.
پزشکی، محمد و همکاران (1379) انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن، چاپ ششم، تهران: معارف.
ترابی، یوسف و یوسفعلی مجیدی (1393) «بررسی چگونگی شکاف‏های قومی در کردستان جمهوری اسلامی ایران»، پژوهش‏های راهبردی سیاست، دورة سوم، شمارة 11: 9-29.
جلایی­پور، حمیدرضا (1372) کردستان: علل تداوم بحران آن پس از انقلاب اسلامی: 1370-1358، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‏المللی.
جمالی، فیروز، محمدرضا پورمحمدی و ابوالفضل قنبری (1388) «تحلیلی بر روند نابرابری در نقاط شهری استان‌های ایران (1365-1385)»، تحقیقات جغرافیایی، دورة بیست‌وچهارم، شمارة 95: 1-28.
حاجیانی، ابراهیم (1380) «الگوی سیاست قومی در ایران»، مطالعات راهبردی، شمارة 11 و 12: 119-138.
خسروی، انور (1376) تعیین نابرابری‏های صنعتی میان استان‌های کشور در سه مقطع 1353، 1363 و 1373، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
سلیمی‏فر، مصطفی (1376) «ناهمگونی‏های اقتصادی منطقه‏ای در ایران»، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شمارة 121 و 122: 172-181.
سیروان (هفته‏نامه) (1380) سال چهارم، شمارة 1
صالحی‏امیری، سیدرضا (1385) مدیریت منازعات قومی در ایران، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
طاهری، ابوالقاسم (1375) حکومت‏های محلی و عدم تمرکز، تهران: قومس.
عادلی علی و سروش فتحی (1397) «تحولات قومی در مرزهای ایران قبل و بعد از جنگ تحمیلی؛ ابعاد و راهکارها»، برنامه‏ریزی منطقه‏ای جغرافیا، سال هشتم، شمارة 3: 31-54.
فکوهی، ناصر (1385) «فرهنگ ملی، فرهنگ‏های قومی-جماعتی و بازار اقتصاد صنعتی»، جامعه‏شناسی ایران، دورة هفتم، شمارة 1: 126-148.
قجری، علی‏اکبر (1390) چگونگی پاسخگویی به مطالبات قوم ترکمن (به‌مثابة یک هویت فرهنگی) در چارچوب وحدت ملی، پایان‏نامة کارشناسی‌ارشد، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت‌مدرس.
قیم، عبدالنبی (1380) «نگاهی جامعه‏شناختی به زندگی و فرهنگ مردم عرب خوزستان»، مطالعات ملی، سال دوم، شمارة 7: 186-225.
کنعانی، محمدامین (1379) «ایران‏شناسی: ایرانیان ترکمن؛ نگاهی به گذشته و حال»، مطالعات ملی، شمارة 4: 213-248.
کوردل، کارل و استفان ولف (1393) منازعات قومی، ترجمة عبدالـله رمضان‏زاده، تهران: فرهنگ‏شناسی/ میزان.
ماتیل، الکساندر (1384) دایره‏المعارف ناسیونالیسم: مفاهیم اساسی، جلد اول، ترجمة محبوبه مهاجر و کامران فانی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‏المللی.
محمدزاده، حسین (1380) تأثیر سانترالیسم بر فعال‌شدن شکاف قومی در میان اکراد ایران، پایان‏نامة کارشناسی‌ارشد رشتة جامعه‏شناسی، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
محمدزاده، حسین (1390) عوامل مرتبط با انواع قوم‏گرایی در میان کُردهای ایران، رسالة دکتری جامعه‏شناسی، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
محمودی، محمدجواد (1388) «محاسبة شاخص توسعة انسانی کشور، استان تهران و شهرستان‏های آن»، جمعیت، شمارة 67 و 68: 81-118.
مدیرشانه‌چی، محسن (1379) تمرکز‌گرایی و توسعه‏نیافتگی در ایران معاصر، تهران: رسا.
مرکز آمار ایران (1355، 1365، 1385، 1395) نتایج تفصیلی سرشماری کل کشور، در https://www.amar.org.ir/ داده‏ها و اطلاعات آماری، سرشماری‏ها، سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
مرکز آمار ایران (1354، 1356، 1364، 1365، 1366، 1375، 1380، 1384، 1385، 1390، 1395) سالنامة آماری کل کشور، در
https://nnt.sci.org.ir/sites/Apps/yearbook/Lists/year_book_req/Item/newifs.aspx
مشفق، محمود و همکاران (1394) «مقایسة ویژگی‏های جمعیتی مناطق مرزی و غیرمرزی و تبعات امنیتی آن»، پژوهش‏نامة مطالعات مرزی، سال سوم، شمارة 2: 121-154.
مقصودی، مجتبی (1380) تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینه‏ها، تهران: تمدن ایرانی.
نیسی، عبدالکاظم (1389) «شاخص توسعة انسانی در استان‏های ایران»، علوم بهداشتی، سال دوم، شمارة 2: 52-62.
هانتینگتون، ساموئل (1375) «درگیری‏های سیاسی پس از جنگ سرد»، ترجمة مجتبی امیری، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شمارة 109 و 110: 26-35.
یوسف جویباری، محمد، یاسر صیدی مرادی و علیرضا فتاحی (1391) «نابرابری قومیتی و امنیت ملی»، مطالعات جامعه‏شناسی، دورة پنجم، شمارة 15: 121-137.
Amanollahi, Sekandar (2005) “A Note on Ethnicity and Ethnic Groups in Iran”, Iran and Caucasus, Volume 9, Issue 1, pp. 37-41.
Aziz, Mahir A. (2011) the Kurds of Iraq: Ethnonationalism and National Identity in Iraqi Kurdistan, London; New York: I.B. Tauris, Library of Modern Middle East Studies.
Bengio, Ofra (2012) the Kurds of Iraq: Building a State within a State, Boulder Company, LynneRiene, and the Lynne Rienner Publisher.
Birnir, Jóhanna K. (2009) Ethnicity and Electoral Politics, New York, Cambridge University Press, 1st edition.
Cederman, Lars-Erik, Wiedmann, Nils. B. and Kristian Skrede Gleditsch (2011) “Horisontal Inequality and Ethnonationalist Civil War: A Global Comparison”, American Poltical Science Rewiew, Volume 105, Issue 3, pp. 478-495.
Cederman, Lars-Erik, Wimmer, Andreas and Brian Min (2010) “Why do Ethnic Groups Rebel? New Data and Analysis”, World Politics, Volume 62, Issue 1, pp. 87-119.
Entessar, Nader (1992) Kurdish Ethnonationalism, Boulder and London: Lynne Rienner Publishers.
Esman, Milton J. (2004) An Introduction to Ethnic Conflict, 1st edition, Polity.
Esteban, Joan and Debraj Ray (2011) “Linking Conflict to Inequality and Polarization”, Amrican Economic Review, Volume 101, Issue 4, pp. 1345-1374.
Gurr, Ted Robert and James R. Scarritt (1989) “Minorities at Risk: A Global Survey”, Human Rights Quarterly, Volume 11, Issue 4, pp. 375-405.
Hammond, Ross. A. and Robert Axelrod (2006) “The Evolution of Ethnocentrism”, Journal of Conflict Resolution, Volume 50, Issue 6, pp. 926-936.
Lipset, Seymour Martin and Stein Rokkan (1967) Cleavage Structures, Party Systems and Voter Alignments: An Introduction, In Seymour Martin Lipset and Stein Rokkan (Eds.), Party Systems and Voter Alignments (pp. 1-64), New York, Free Press, International Yearbook of Political Behavior Research.
Malesevic, Sinisa (2004) The Sociology of Ethnicity, London, Sage Publications Ltd, 1st edition.
Remezanzadeh, Abdollah (1994) Ethnic Conflict in Iran: A Comparative Study, Department Political Western Schappam, K.U Leuven Ph.D Theiss.
Sambanis, Nicholas and Moses Shayo (2012) “Social Identification and Ethnic Conflict”, American Political Science Review, Volume 107, Issue 2, pp. 294-325.
Vali, Abbas (2006) the Kurds and Their Others: Fragmented Identity and Fragmented Politics, in the Kurds: Nationalism and Politics, edited by Faleh A. Jabar and Hosham Dawod, London, Saqi.
Vogt, Manuel (2017) “Ethnic Stratification and the Equilibrum of Inequality: Ethnic Conflict in Post-colonial States”, International Organization, Volume 72, Issue 1, pp. 105-137.
Vogt, Manuel and ETH Zurich (2014) Ethnic Mobilization, Equality, and Conflict in Multi-ethnic States, Working Paper, Number 76, National Center of Competence in Research (NCCR), Challenges to Democracy in the 21st Century, in
http://www.nccr democracy.uzh.ch/publications/workingpaper/pdf/wp_76.pdf.