نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشگاه الزهرا

2 استاد دانشگاه الزهرا

3 دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

اعتماد بیماران به پزشکان و نظام درمان یکی از موضوعات اساسی در پژوهش‌های جامعه‌شناسی پزشکی در دو دهۀ اخیر است. با گسترش پرشتاب تقاضا برای دریافت خدمات طب مکمل و جایگزین در سطح جهانی، مطالعات پژوهشی فراوانی پیرامون این مسئله صورت گرفته که زمینه‌ها و علل اعتماد به این طب‌ها را مورد بررسی قرار داده است. در ایران نیز روند مشابهی در اقبال به اقسام طب‌های مکمل و جایگزین تجربه می‌شود که در خور پژوهش‌های جامعه‌شناسانه است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش روایت‌پژوهی و انجام بیست و نه مصاحبۀ روایی با بیمارانی که تجربۀ درمان با طب‌های جایگزین را داشته‌اند، به این سؤال پاسخ می‌دهد که در روایت تجربۀ بیماری، اعتماد به نظام درمانی جایگزین چگونه شکل می‌گیرد و چه سنخ‌هایی از آن قابل شناسایی است. بدین منظور با بهره‌گیری از آرای گیدنز، چالش اعتماد به طب مدرن به مثابه نظام کارشناسی و بازسازی اعتماد به نظام درمانی جایگزین مورد بررسی قرار گرفته، و در نهایت، با تحلیل تماتیک یافته‌های پژوهش، پنج سنخِ «اعتماد تدریجی»، «اعتماد نهادی»، «اعتماد مبتنی بر درمانگر»، «اعتماد معرفت‌شناختی»، و «اعتماد مبتنی بر تجربۀ زیستۀ دیگران» از یکدیگر متمایز شده ‌است. همچنین برساخت طب جایگزین به مثابه «طب بی آسیب» و «طب آسان» به عنوان زمینه‌های مؤید اعتماد به طب مکمل و جایگزین مورد توجه قرار گرفته است.
 
 

کلیدواژه‌ها

آقایی، عاطفه؛ خلیلی، محسن (1396). «مؤلفه‌های اجتماعی مرتبط با گرایش بیماران به طب مکمل و جایگزین»، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی طب مکمل، شمارۀ زمستان، سال 7، شمارۀ 4 : ۲۰۷۶-۲۰۸۹.
جرجانی توتونچیان، کاملیا (1383). «طب سنتی و فرهنگ مصرف گیاهان دارویی در روستای تنگه بولان شهرستان دماوند»، پایان‌نامه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
جواهری، فاطمه (1381). «بررسی علل گرایش بیماران به دعانویسی و پیامدهای آن». نامۀ پژوهش فرهنگی (پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)، شمارۀ 12: 3 -30..
جواهری، فاطمه (1381). «طب جایگزین، واکنشی اجتماعی در برابر پزشکی علمی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علـوم انسانی (دانشگاه تربیت معلم تهران)، دورۀ 10، شماره 39ـ35: 29-50.
شجاعی، امیراحمد؛ ابوالحسنی نیارکی، فرشته (1391). «مؤلفه‌های اعتماد در رابطه‌ی پزشک و بیمار». مجلۀ ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، شمارۀ بهمن ماه، دورۀ 5، شمارۀ 7: 79-90.
عباسی نظری، راحله (1383). «پژوهش مردم‌شناختی در طب سنتی (مطالعۀ موردی روستای یارند)». پایان‌نامه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
فرخی، فرشته (1391) «بررسی علل گرایش به طب سنتی در شهر تهران». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
کرسول، جان (1398). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت‌پژوهی، پدیدارشناسی، نظریۀ داده‌بنیاد، قوم‌نگاری، مطالۀ موردی)، مترجم حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی. تهران: نشر اشراقی.
گیدنز، آنتونی (1391). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، مترجم ناصر موفقیان. تهران: نشر نی.
مجیدی خامنه، فریده (1374). «بررسی طب سنتی در شهرستان ارومیه». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
مسگرپور، بیتا (مؤلف)؛ صدرایی شاملو، دلارام (همکار)؛ جمشیدی، امیرحسین (همکار)؛ اخوان بهبهانی، علی (همکار)؛ جعفری، سمیه (همکار) (1388). وضعیت طب سنتی/طب مکمل و جایگزین در ایران. تهران: دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
Allsop, Judith (2006). “Regaining trust in medicine: Professional and state strategies”. Current Sociology, 54(4): 621–636.
Beck, Ulrich; Giddens, Anthony; Lash, Scott (1994). Reflexive Modernization: Politics, Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order. California: Stanford University Press.
Black, Michelle (2012). “Mediating Trust in Complementary and Alternative Medicine Treatment Decision Making”, in: 2012 TASA Conference Proceedings, Emerging and Enduring Inequalities. Australia: University of Newcastle.
Boon, Heather; Welsh, Sandy; Kelner, Merrijoy; Wellman, Beverley (2003). “CAM practitioners and the professionalisation process: A Canadian comparative case study”, in: The Mainstreaming of Complementary and Alternative Medicine. London: Routledge.
Ceuterick, Melissa; Vandebroek, Ina (2017). “Identity in a medicine cabinet: Discursive positions of Andean migrants towards their use of herbal remedies in the United Kingdom”, Social Science & Medicine, 177: 43-51.
Clark, Chalmers C. (2002). “Trust in medicine”, The Journal of Medicine and Philosophy, 27(1): 11–29.
Coulter, Ian D.; Willis, Evam M. (2004). “The Rise and Rise of Complementary and Alternative Medicine: A Sociological Perspective”, The Medical Journal of Australia, 180(11): 587–589.
Coulter, Ian; Willis, Evan (2007). “Explaining the growth of complementary and alternative medicine”, Health Sociology Review, 16(3–4): 214–225.
Fox, Nick; Ward, Katie (2006), “Health identities: from expert patient to resisting consumer”, Health, 10 (4): 461-479.
Fries, Christopher J. (2014). “Older adults' use of complementary and alternative medical therapies to resist biomedicalization of aging”, Journal of Aging Studies, 28: 1-10.
Gabe, Jonathan; Monaghan, Lee F. (2013). Key Concepts in Medical Sociology. London: SAGE Publications.
Gale, Nicola (2014). “The Sociology of Traditional, Complementary and Alternative Medicine”, Sociology Compass, 8(6): 805-822.
Holloway, Immy; Freshwater, Dawn (2007). Narrative Research in Nursing: The Art of Sampling and Collecting Data. New York: Blackwell.
Meyer, Samantha; Ward, Paul; Coveney, John; Rogers, Wendy (2008). “Trust in the health system: An analysis and extension of the social theories of Giddens and Luhmann”, Health Sociology Review, 17(2), 177–186.
Pedersen, Inge Kryger; Hansen, Vibeke Holm; Grünenberg, Kristina (2016). “The emergence of trust in clinics of alternative medicine”, Sociology of Health and Illness, 38(1), 43–57.
Polich, Ginger; Dole, Christopher; Kaptchuk, Ted J. (2010). “The need to act a little more ‘scientific’: biomedical researchers investigating complementary and alternative medicine”, Sociology of Health and Illness, 32(1): 106-122.
Riessman, Catherine Kohler (2008). Narrative Methods for the Human Sciences. London: SAGE Publications.
Shojaee, Amir Ahmad; Yekaninejad, Mirsaeed; Amini, Sima (2019). “Investigating the Factors Affecting Public Trust in Doctors in Iran”, Iranian Journal of Medical Ethics and History of Medicine, 12(1), 297-313.
Siahpush, Mohammad (2000). “A Critical Review of the Sociology of Alternative Medicine: Research on Users, Practitioners and the Orthodoxy”, Health, 4(2): 159–178.