نویسندگان
دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران دانشگاه شهید باهنر کرمان
چکیده
عزاداری و سوگواری از دیرباز در میان ملت‌های مختلف جهان معمول بوده است و بخشی از ادبیات و فرهنگ و آداب و رسوم همۀ اقوام را به خود اختصاص میدهد. در ایران به دلیل وجود ارزش‌های دینی و سنتی، مراسم عزاداری برای مردگان، فرآیندی کاملاً جمعی است و به شکل عمیقی در زندگی اجتماعی مردم حضور دارد به گونهای که با شنیدن فوت یکی از اقوام و آشنایان، بلافاصله بازماندگان به منزل متوفّا میروند و با آنها همدردی میکنند. این کار پیوندهای معنوی و خانوادگی را حفظ می‌کند و باعث ترویج همبستگی و همدلی میشود. متأسفانه بیماری همهگیر ویروس کرونا در سراسر جهان باعث ایجاد وضعیت نگران‌کننده‌ای شده و تعداد بسیاری از مردم را تحت تأثیر قرار داده است. گستردگی شیوع ویروس جدید، مناسک مرگ و سوگواری را دگرگون کرده است و بر نحوۀ کنش افراد با پدیدۀ مرگ تأثیر گذاشته، به نحوی که غیر از اقوام نزدیک و اعضای خانواده کسی نمی‌تواند در مراسم شرکت کند. عدم اجازۀ برگزاری مراسم ترحیم و نبود دوستان و آشنایان جهت تسلی خاطر افراد داغ‌دیده در تحمل غم و ناراحتی واردشده، پیامدها و شرایط دشواری در فرایند سوگ و برگزاری آیین‌ها به وجود آورده است. این مقاله با استفاده از رویکرد پدیدارشناسی به واکاوی تجارب زیستۀ افراد پرداخته است که به واسطۀ بیماری کووید 19 عزیز خود را از دست دادند و نتوانسته‌اند آیین‌ها و مراحل سوگ را به‌درستی انجام دهند. مشارکت کنندگان 15 نفر بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و مصاحبۀ عمیق با آنها انجام گرفته است. پنج مقولۀ اصلی از واکاوی داده‌ها استخراج شدند که عبارتند از: بیمارپرسی و عیادت در فضای معلق مجازی؛ مرگ بدون وداع؛ قرنطینه و احساس دوگانۀ ترس و اندوه؛ مجازی شدن سوگواری؛ به حاشیه رفتن مناسک و سنت‌ها در خاکسپاری.
کلیدواژه‌ها
بیکر، ترز ال. (1389). نحوۀ انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمۀ هوشنگ نایبی. تهران: نی.
پین، مایکل (1382). فرهنگ اندیشه‌ی انتقادی از روشنگری تا پسامدرنیته، ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.
تامسون، کنت (1391). دین و ساختار اجتماعی (مقالاتی در جامعه‌شناسی دین)، ترجمۀ علی بهرام‌پور و حسن محدثی. تهران: کویر.
چیت‌ساز قمی، محمدجواد (1399). «کرونا و دینداری: چالش‌ها و تحلیل‌ها»، ارزیابی تأثیرات اجتماعی، شمارۀ 2: 162-151.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1398). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سمت.
رحمانی، جبار. (1399). «کرونا و الهیات امروزی و مسألۀ آیندۀ علم در ایران»، در: جستارهایی در ابعاد فرهنگی و اجتماعی بحران ویروس کرونا در ایران، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، وزارت علوم تحقیقات و فناوری: 133-115.
سراج‌زاده، سیدحسین (1384). چالش‌های دین و مدرنیته: مقالاتی جامعه‌شناختی در دینداری و سکولار شدن. تهران: طرح نو.
سراج‌زاده،سیدحسین؛ جواهری، فاطمه؛ ولایتی خواجه، سمیه (1392). «دین و سلامت: آزمون اثر دینداری بر سلامت در میان نمونه‌ای از دانشجویان»، جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ 49: 77-55.
شجاعی زند، علیرضا (1391). جامعه‌شناسی دین: 1 دربارۀ موضوع. تهران: نشر نی.
شجاعی زند، علیرضا (1399). «کرونا دینداری را تقویت کرد/ نسبت «رنج و بیماری» با «گرایشات دینی»»، گفت و گو با خبرگزاری مهر، 16 اردیبهشت 1399.
فاضلی، نعمت‌الله (1399). «بحران کرونا و بازاندیشی فرهنگی در ایران»، فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دورۀ 12، شمارۀ 2: 53-27.
فراستخواه، مقصود (1399). «مقصود فراستخواه در گفت‌وگو با ایکنا بیان کرد؛ رشد دینداری اقتضایی و پراگماتیسم دینی در پساکرونا»، خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا)، 24 شهریور 1399.
فروم، اریک (1363). روانکاوی و دین، ترجمۀ آرسن نظریان. تهران: پویش.
کونیگ، هارولد جی. (1386). آیا دین برای سلامتی شما سودمند است؟: آثار دین بر بهداشت جسم و روان، ترجمۀ بتول نجفی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مایلز، توماس ریچارد (1384). تجربۀ دینی، ترجمۀ جابر اکبری، ویراستۀ مصطفی ملکیان. تهران: سهروردی.
نجاتی حسینی، سیدمحمود (1399). «پیامدهای اجتماعی و فرهنگی ویروس کرونا در زیست‌جهان‌های دینی: روایتی جامعه‌شناختی از ایستارها و رفتارهای کنشگران دینی و اجتماعات دینی در جهان کرونایی‌شده»، ارزیابی تأثیرات اجتماعی، شمارۀ دوم: ویژۀ پیامدهای شیوع ویروس کرونا کووید 19: 150-105.
نوریس، پیپا؛ اینگلهارت، رونالد (1387). مقدس و عرفی: دین و سیاست در جهان: کند و کاوی در جوامع مذهبی و غیرمذهبی جهان، ترجمۀ مریم وتر. تهران: کویر.
Albers, Gwenda; Echteld, Michael A.; de Vet, Henrica C. W.; Onwuteaka-Philipsen, Bergje D.; van der Linden, Mecheline H. M.; Deliens, Luc (2010). “Content and spiritual items of quality of life instruments appropriate for use in palliative care: A review”, Journal of Pain and Symptom Management, 40:290–300.
Alimardani, Mahsa; Elswah, Mona, (2020). “Online Temptations: COVID-19 and Religious Misinformation in the MENA Region”, Social Media + Society, Volume 6, issue 3:1-4.
Ano, Gene G.; Vasconcelles, Erin B. (2005). “Religious coping and psychological adjustment to stress: A meta-analysis”, Journal of Clinical Psychology, 61(4):461–480.
Aramesh, Kiarash (2018). “Science and pseudoscience in traditional Iranian medicine”, Archives of Iranian Medicine, 21(7):315–323.
Bentzen, JS. (2019). “Acts of God? Religiosity and natural disasters across subnational world districts”, The Economic Journal, 129(622):2295–2321.
Best, M.; Butow, P.; Olver, I. (2015). “Do patients want doctors to talk about spirituality? A systemic literature review”, Patient Education and Counselling. 98:1320–1328.
Carey, Lindsay B.; Cohen, Jeffrey (2009). “Chaplain-Physician consultancy: When chaplains and doctors meet in the clinical context”, Journal of Religion and Health, volume 48:353–367.
Center for Human Rights in Iran. (2017). After fiery speech, Iran censors ahmadinejad-related online searches.
Darwias, R. (2020). “Sacred soil, cow urine and other rituals: People turn to religion to deal with the corona virus”, retreived 7 April, 2020.
Dein, Simon, (2021). “Covid-19 and the Apocalypse: Religious and Secular Perspectives”, Journal of Religion and Health, volume 60:5–15
Ghosh, S. (2020). “Can cow urine cure Coronavirus? Four of the most ridiculous myths about COVID-19 busted”, retreived 8 April, 2020.
Glock, Charles Y.; Rodney Stark (1965). Religion and society in Tention. Chicago: Rand McNall.
Hakim, Catherine (1982). Secondary Analisis in Social Research. Allen and Unwin, London.
Hashmi, Furqan K.; Iqbal, Qaiser ; Haque, Naheed; Saleem, Fahad, (2020). “Religious Cliché and Stigma: A Brief Response to Overlooked Barriers in COVID-19 Management”, Journal of Religion and Health, volume 59:2697–2700.
Hong, Barry A; Handal, Paul J. (2020). “Science, Religion, Government, and SARS-CoV-2: A Time for Synergy,SARS-CoV-2, Journal of Religion and Health, volume 59:2263–2268.
Koenig, HG; Cohen, HJ (editors) (2002). The link between religion and heath: Psychoneuroimmunology and the faith factor. New York: Oxford University Press.
Koenig, H. G. (2003). “Health care and faith communities: How are they related?”, Journal of General Internal Medicine, 18(11):962–963.
Koenig, H. G. (2004). “Religion, spirituality, and medicine: Research findings and implications for clinical practice”, Southern Medical Journal, 97(12):1194–1200.
Koenig, H. G. (2018). Religion and mental health: Research and clinical applications. London: Academic Press.
Kowalczyk, Oliwia; Roszkowski, Krzysztof; Bajek, Anna, (2020). Religion and Faith Perception in a Pandemic of COVID-19, Journal of Religion and Health, volume 59:2671–2677.
Levin, Jeff (2020). “The Faith Community and the SARS-CoV-2 Outbreak: Part of the Problem or Part of the Solution?”, Journal of Religion and Health, volume 59:2215–2228.
McKay, R. (2020). “Some defiant U.S. churches plan Easter services, ignoring public health guidelines”, Reuters (April 10), retrieved April 24.
Phelps, AC; Maciejewski, PK; Milsson, M; Balboni, TA; Wright, AA; Paulk, ME; Trice, E; Schrag, D; Peteet, JR; Block, SD; Progerson, HG (2009). “Religious coping and use of intensive life-prolonging care near death in patients with advanced cancer”, JAMA. 301:1140–1147.
Pirutinsky, Steven; Cherniak, Aaron D.; Rosmarin, David H. (2020). “COVID-19, Mental Health, and Religious Coping Among American Orthodox Jews”, Journal of Religion and Health, volume 59:2288–2301.
Puchalski, CM; Ferrell, B; Virani, R; Otis-Green, S; Baird, P; Bull, J; Chochinov, H; Handzo, G; Nelson-Becker, H; Prince-Paul, M; Pugliese, K; Sulmasy, D. (2009). “Improving the quality of spiritual care as a dimension of palliative care: The report of the consensus conference”, Journal of Palliative Medicine, 12:885–904.
“Religion and the COVID-19 Virus in the U.S." (2020). news.gallup.com, retrieved 21 April 2020.
Stone, M. (2020). “Pastor claims coronavirus is satanic plot to bring socialism to the U.S.”, Patheos (March 13), retrieved April 24, 2020.
World Health Organization (2020). “Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public”, retreived 9 April 2020, from https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
https://www.dinonline.com/17163/
https://www.dinonline.com/17698/
https://www.farsnews.ir/news/13990129000542/
https://www.isna.ir/print/98122418368/
https://www.mashreghnews.ir/news/1070674/
https://www.pewforum.org/2021/01/27/
https://www.ricac.ac.ir/news/2961/
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/05/04/2313580/.
)