نوع مقاله : علمی

نویسنده

عضو هیئت‌علمی مؤسسة پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعة روستایی

چکیده

کارکرد و نقش تاریخی جامعة روستایی ژرفتـر و گسـتردهتـر از فرهنـگ کشـاورزی و عرضة مازاد تولید و نیروی انسانی به بخشهای شهری، صنعتی، هنری و تجاری اسـت. در حوزة کشاورزی، فرآیندهای عمقیشدن کشت و اکتشافات و اختراعات مربوط به آن معلولِ سرشت ارزشمند جامعة روستایی است. ایـن پـژوهش بـا اسـتفاده از روشهـای اسنادی و پیمایشی اجرا شد. از میان حدود 3000 کتاب و گزارش علمـی و پژوهشـی، سیصد منبع با همکاری دانشجویان ارشد توسـعة روسـتایی مـرور و مقولـهبنـدی شـد. نگارنده با استفاده از دادههای پیمایشی و آمارهای نمونـهای، بـه تحلیـل شـاخصهـای روستایی و کشاورزی پرداخته است. یافتهها نشان میدهد که در طول دهة اول انقـلاب و در پی توسعة مشارکتی، استانداردهای زیستی بسیاری از روسـتاها و منـاطق محـروم افزایش یافته، میزان مرگومیر اطفال کاهش پیدا کرده و سـطح برخـورداری و آگـاهی روستاییان بالا رفته است، اما در پی بخشیشدن ساختار توسعة روستایی، که دیرزمـانی تا سطح وزارتخانه ارتقا یافته بود، بسیاری از شاخصهای توسعه در دو دهة اخیـر سـیر نزولی داشته است. باوجوداین، جوامع روستاییای که 38/5 درصد اراضی زراعی دارنـد، بیش از 50 درصد محصولات غذایی و 70 درصد محصولات کاربردی را تولید میکنند. ازآنجاکه توسعة روستایی و رشد کشاورزی دو روی یک سکهاند، پیشـرفت هـمزمـان وتوأمان جوامع روستایی و کشاورزی و کاهش حاشیهنشینی شهری در گرو تحقق اصول راهبردی حمایتگرایی نوین قرین موفقیت خواهد بود. ازطـرف دیگـر، نسـبت متوسـط درآمد خانوار روستایی، از 60 درصد در سال 1391، به 56 درصـد در سـالهـای اخیـر تنزل یافته است. افزایش ضریب انگل و روند فزایندة نابرابری بـین جوامـع روسـتایی و شهری هم در افزایش سوءتغذیه و بیماری و شتاب حاشیهگزینی مؤثر است. درنتیجـه، ضروریترین راهکار جهت تعدیل طغیان حاشـیه علیـه مـتن، بازگشـت بـه اجتماعـات محلی و ایجاد نهاد هماهنگی و مدیریت توسعة روستایی است. این مقاله بـه شـرح چگونگی و فرآیند چنین کوششی میپردازد.

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند (1378) ایران بین دو انقلاب، ترجمة احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
ابراهیم‌پور، محسن (1393) «ضرورت هم‌راستایی پیشرفت روستایی و توسعة کشاورزی در برنامة ششم»، همایش ملی چشم‌انداز توسعة پایدار روستایی در برنامة ششم، بهمن ماه 1393، دانشگاه تهران.
ابراهیم‌پور، محسن (1396) عمقی‌شدن کشت: راه‌برد توسعة کشاورزی ایران، تهران: فرقلم.
ازکیا، مصطفی (1374) جامعه‌شناسی توسعه‌نیافتگی روستایی در ایران، تهران: اطلاعات.
ازکیا، مصطفی (1396) شناسایی نظام‌های اقتصاد معیشتی در منطقة غرب کارون، گزارش پژوهشی، تهران: وزارت نفت: مؤسسة بین‌المللی مطالعات انرژی.
اوغلو، دروان عجم و جیمز ای. رابینسون (1396) چرا ملت‌ها شکست می‌خورند، ترجمة محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور، تهران: روزنه.
پطروشفسکی و همکاران (1357) کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمة کریم کشاورز، تهران: دانشگاه تهران.
تی‌یانگ وام، پی برتول (1377) پایداری کشاورزی، ترجمة محسن تشکری، تهران: وزارت کشاورزی، مؤسسة پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصادی کشاورزی.
جرالدام، مایر و دادلی سیرز (1376) پیشگامان توسعه، ترجمة سیدعلی‌اصغر هدایتی و علی یاسری، تهران: سمت.
حسینی، فرج‌الله (1393) بررسی تطبیقی راه‌بردها، سیاست‌ها و برنامه‌های توسعة روستایی در ایران و در کشورهای منتخب توسعه‌یافته و درحال توسعه، تهران: وزارت جهاد کشاورزی، مؤسسة پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعة روستایی.
دورنر، پیتر (2536) اصلاحات ارضی و توسعة اقتصادی، ترجمة احمد کریمی، تهران: امیرکبیر.
رستمی، سمیرا و محسن ابراهیم‌پور (1393) «تغییرات در گذار دوم جمعیت»، هفتمین همایش ملی انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تهران، خرداد 1393، دانشگاه تهران.
روشه، گی (1366) تغییرات اجتماعی، ترجمة منصور وثوقی، تهران: نی.
روکس‌برو، یان (1370) بررسی نظریه‌های توسعه‌نیافتگی؛ جامعه‌شناسی توسعه، ترجمة مصطفی ازکیا، تهران: توسعه.
ریتزر، جورج (1378) نظریه‌های جامعه‌شناسی معاصر، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی.
رییس‌دانا، فریبرز (1380) بررسی‌های کاربردی توسعه و اقتصاد ایران، سه‌جلد، تهران: چشمه.
زارعی، مجید (1397) سازوکارهای توسعة زنجیرة تأمین محصول سیب‌زمینی، رسالة دکتری، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
زنجانی، حبیب‌الله (۱۳۹۰) «تغییر و تحول جمعیت روستایی ایران، از سال 1280 تا 1390»، اولین کنفرانس بین‌المللی توسعة روستایی، تجارب و آینده‌نگری در توسعة محلی، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان. دسترسی در: https://www.civilica.com/Paper-STRD01-STRD01_002.html
سن، ارماتیا (1394) توسعه به‌مثابة آزادی، ترجمة وحید محمودی، تهران: دانشگاه تهران.
لمبیتون، ا.د.س (1339) مالک و زارع در ایران، ترجمة منوچهر امیری، تهران: ترجمه و نشر کتاب.
مرکز آمار ایران (1335، 1345، 1355، 1365، 1375، 1385، 1390، 1395) سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
مرکز آمار ایران (1352، 1367، 1372، 1382، 1393) سرشماری عمومی کشاورزی.
مرکز آمار ایران (1395) نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی.
میرزایی، محمد و همکاران (1396) "سالخوردگی جمعیت در ایران و هزینه‌های رو به افزایش بهداشت و درمان"، مجلة سالمند، شمارة 45: 156-157
وثوقی، منصور (13947) جامعه‌شناسی روستایی، تهران: کیهان.
وزارت جهاد کشاورزی (1392) هزینة تولید محصولات کشاورزی، ادارة کل آمار و اطلاعات.
وزارت کشاورزی (1389) بررسی‌های آماری کشاورزی، ویژه‌نامة سال 1388، ادارة کل آمار و اطلاعات.
Beckman، M. J.(2013) ”Equilibrium models of residential land use”. Regional and Urbn Economics 3:361-368.
Binswanger H. and P. L.Pingali. (2007) “The evolution of farming systems and agricultural technology in sub-saharan Africa.” In Policy for Agricultural Research, V.W.Ruttan and C.E. Pray (ed.). Boulder: Westview Press.
Binswanger H. and P. L.Pingali. (1988) “Technological priorities for farming in sub- saharan Africa”. World Bank Research Observer 3, No. 1:81-98
BosehartH.W.(1973)”cultivation intensity’ settlement patterns. And homestead forms among the Matengo of Tanzania”. Ethnology 12:57-74
Boserup. E. (1995) The Conditions of Agricultural Growth. London: Allen and Unwin.
Boseru, E.(1985) The Conditions of Agricultural Progress. London: Allen and Unwin.
Carr S. (2002) “The impact of government intervention on smallholder development in north and east Ugana” Agriculrure Development Unit Occasional Paper No. 5 School of Rural Economics Wye College.
Clark W.C. (2012) “From extensive to intensive shifting cultivation: A succession from New Guinea” Ethnology, 5:374-359
Christenson. J. A. and Robivson J. W. (2009) Community Development in Perspective, U.S  Lowal State Unirersity Press.
Collinson M.P.(1997) “The economic characteristics of the Sukuma farming systems” Economic Research Bureau Paper No. 72.5 University of Dar Es Salaam.
Coleman D. and Schofield R. (1986)  The state of population Theory, Basil Blackwell LtD
Degroot J.P. and Ruben R. (1997) Sustainable Agriculture in Centeral America, Great Britain Macmillan press L.T.D
De kadt E. (2002) “Community participation”. World. Development. Vol 10:537-585
Goodell G. (1976) The elementary structure of political life: Rural Development in pahlavi – Iran. New York. Oxford.
Greenhalgh S. (1984) “Networks and their nodes: Urban society in Taiwan” The china Quarterly 99:529-552
Johnson. D. G. (2011) World Agriculture Disarray, Macmillan Press L.T.D.
Lee R. E. (2008) Population Food and Rural Development (ed.) Oxford University Press.           
Lipton M (2009) “The place of agricultural research in the development of sub-Sharan Africa”: Discussion Paper No. 202 Brighton: Institute of Development Studies –
Mckeown. T. (1987) The Modern Rise of population. London.T.D
McNicoll.G.and Cain.M. (2006) Rural Development and population. Oxford university press.
Population studies. (2014) A Journal of Demography. Population Investigation
Population Reference Bureau (2012) World population. Data sheet. U.S.A
Rural Development Perspectives. (2013) United States. Department of Agriculture
United Nations. (2010) World Population Prospects. The Revision. New York
United Nations (2012) World Population prospects, New York.
United Nations (2013) Date Bases for populate Measurement. New York.
World Bank. (2010) World Development Report 2009: Workers in the Integrating World. New York: Oxford University Press.
World Bank. (2018) World Development Report. New York: Oxford University Press.