نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران ـ استاد مدعو گروه جامعه‌شناسی دانشگاه ایلام

2 عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

مطالعات جامعه‌شناسی تاریخی جامعه ایرانی، به علت غفت از اجتماعات محلی، با ارائه تصویری یکدست از جامعه، مانع فراهم شدن فهمی تاریخی و فرایندی از مسائل اجتماعات محلی در جامعه ایران شده است. در این مقاله سعی بر آن است که با لحاظ نمودن فرض کثرت و تنوع جامعه ایرانی و از سویی دگر تمرکز بر نهادها و نیروهای متکثر اجتماعی که در حیات اجتماع محلی موثر بوده اند، به تبییی متمایز از موضوع مورد مطالعه بپردازد. این مقاله با روش تاریخی تفسیری و تبیینی با استفاده از جبر بولی، براساس رویکرد نهادگرایی تاریخی، تحلیلی متفاوت از وضعیت خلقیات و توسعه در لرستان پیشکوه و پشتکوه( لرستان و ایلام)از دوره صفویه تا پایان پهلوی ارائه می‌کند که در آن بر نقش شرایط جهانی، نهادها و عاملیت‌های متعدد اجتماعی تأکید می‌شود. در این روایت، پیکربندی نهادی لرستان پشتکوه و پیشکوه بازه زمانی موردمطالعه با عنایت به میراث به‌جای مانده از دوره صفوی با وصف «غیاب نهادی و نیرویی»، مبتنی بر شبکه نسبتا پیچیده‌ای از روابط متقابل بین نهاد های در تعامل با شرایط جهانی، مورد تحلیل قرار می‌گیرد. استدلال این است که وضعیت نهادی ریشه در دوره‌های قبلی داشته با تداوم خود توانسته است بر شکل‌گیری خلقیات و توسعه‌ این منطقه تأثیرگذار باشد. بنابراین می توان این گونه استلال نمود که " خلقیات" و" توسعه نیافتگی" لرستان، برآیندهای علی ترکیبی زمانمند است.

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند (1389) ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آبه، فومی نائو (1392) «رابطۀ بین نخبگان محلی و سلسلۀ سلطنتی: مطالعۀ موردی خاندان نجقلی‌خان دنبلی تبریز در دورۀ قاجار»، پژوهش‌های علوم تاریخی، شمارة 7: 1ـ 16.
آزاد ارمکی، تقی (1380) مدرنیتۀ ایرانی؛ روشنفکران و پارادایم عقب‌ماندگی در ایران، تهران: اجتماع.
آزاد ارمکی، تقی (1384) پاتوق و مدرنیتۀ ایرانی، تهران: لوح فکر.
آزاد ارمکی، تقی (1391) بنیان‌های فکری نظریۀ جامعۀ ایرانی، تهران: نشر علم.
آزاد ارمکی، تقی؛ جنادله، علی (1393) «پیکربندی نهادی مبتنی‌بر موازنۀ قدرت در جامعۀ سنتی ایران: بازخوانی تحولات ایران از صفویه تا قاجاریه براساس رویکرد نهادگرایی تاریخی»، جامعه‌شناسی ایران، شمارة 3: 29-64.
ابودلف، مسعر بن مهلهل (1361) سفرنامۀ ابودلف در ایران، با تعلیقات ولادیمر و مینورسکی، ترجمۀ سید ابوالفضل طباطبایی، تهران: زوار.
ازغندی، سید علیرضا (1382) تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران 1320-1357، تهران: سمت.
ازغندی، سید علیرضا (1382) تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران 1320 1357، تهران: سمت.
استارک، فریا (1364) سفرنامۀ الموت لرستان و ایلام، ترجمۀ علی‌محمد ساکی، تهران: علمی.
استرآبادی، میرزا مهدی (1390) تاریخ جهانگشای نادری، تهران: دنیای کتاب.
اشرف، احمد (1359) موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورۀ قاجاریه، تهران: زمینه.
امیراحمدی، احمد (1373) خاطرات نخستین سپهبد ایران، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های تاریخ معاصر.
انصاری، ابراهیم (1378) نظریۀ قشربندی اجتماعی و ساختار تاریخی آن در ایران، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
اوری، پیتر؛ هامبلی، گاوین؛ ملوبل، چارلز (1388) تاریخ ایران کمبریج، ترجمۀ تیمور قادری، جلد هفتم، تهران: مهتاب ـ آبفام.
ایار، علی (1399) «تبیین جامعه‌شناختی اخلاق عملی در استان ایلام: نسبت اخلاق با ارزش‌های توسعه‌ای»، رسالۀ دکتری جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران: دانشکده علوم اجتماعی.
بهشتی سرشت، محسن؛ رحیمی، عبدالرفیع؛ آدینه‌وند، مسعود (1394) «جایگاه بازاریان و اصناف در تحولات سیاسی اقتصادی ایران از کودتای رضاخان تا دهۀ نخست سلطنت رضاشاه (1299 تا 1310ش/1920 تا 1931م)»، پژوهش‌های تاریخی، شمارۀ 3:19-38.
بیات، کاوه (1376) اسناد سپهبد شاه‌بخشی عملیات لرستان، تهران: نشر شیراز.
پیرسون، پاول (1393) سیاست در بستر زمان: تاریخ، نهادها و تحلیل اجتماعی، ترجمۀ محمد فاضلی، تهران: نشر نی.
تارونیه، ژان باتیست (1360) سفرنامۀ تارونیه، ترجمۀ حمید ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر.
ترکارانی، مجتبی (1393) «تحلیل جامعه‌شناسانه ـ تاریخی مواجهۀ توسعه با نظام ایلی در تاریخ لرستان»، رسالۀ دکتری رشتۀ جامعه‌شناسی توسعه، دانشگاه تهران: دانشکده علوم اجتماعی.
داگلاس، ویلیام او (1377) سرزمین شگفت‌انگیز و مردمی مهربان و دوست‌داشتنی، ترجمۀ فریدون سنجر: تهران: گوتنبرگ.
دهقان‌نژاد، مرتضی؛ معینی مینا؛ قائد شرفی، بهناز (1395) «بررسی مسئلۀ تغییر تابعیت اتباع ایران و عثمانی و واکنش دولت ایران به آن در فاصلۀ سال‌های 1900 تا 1922م/1317 تا 1341ق از خلال منابع و اسناد ایرانی»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، شمارة 1: 31-54.
دهقانی، مهدی (1397) «تداوم سنت آموزشی نهاد دینی ایران در عصر زندیه (1209 1160ق)»، تاریخ و فرهنگ تمدن اسلامی، شمارة 31: 24-27.
رضاقلی، علی (1398) اگر نورث ایرانی بود: شرحی بر تاریخ، اقتصاد، ادبیات و جامعۀ ایران، تهران: نشر نهادگرا.
رسول‌زاده اقدام، صمد (1392) «بررسی تطبیق ـ تاریخی موانع نهادی توسعۀ اقتصادی در ایران»، پایان‌نامۀ دکتری جامعه‌شناسی، دانشگاه اصفهان.
رنجبر، محمدعلی (1389) «رابطۀ نهاد سیاسی و مذهبی در حکومت زندیه؛ دورۀ تعامل محدود»، تاریخ اسلام و ایران، شمارة 5: 57ـ 84.
رنجبر، محمدعلی؛ کشاورز، هادی (1397) «کنشگری نخبگان محلی در حکمرانی فارس؛ نمونه‌پژوهی: خاندان مشیرالملک (1177-1293ق)»، پژوهش‌های علوم تاریخی، شمارة 10: 59-87.
روشه، گی (1380) تغییرات اجتماعی، ترجمۀ منصور وثوقی، تهران: نشر نی.
ریگین، چارلز (1397) روش تطبیقی: فراسوی راهبردهای کمی و کیفی، ترجمۀ محمد فاضلی، تهران: آگه.
سادات، سیدمحمود (1386) «بستریابی مدارس نوین کاشان و شناساندن آن‌ها»، گنجنامۀ اسناد، شمارة 68: 19-38.
ساعی، علی (1392) روش پژوهش تطبیقی با رویکرد تحلیل کمی، تاریخی و فازی، تهران: آگه.
سیاح، حمید (1346) خاطرات حاج سیاح یا دورۀ خوف و وحشت، به تصحیح سیف‌الله گلکار، تهران: امیرکبیر.
سن، آمارتیا (1397) فرهنگ، هنر و توسعه، ترجمۀ کاظم فرهادی، تهران: چشمه.
شعبانی، رضا (1386) مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران: قومس.
شمیم، علی‌اصغر (1387) ایران در دورۀ سلطنت قاجار: قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم، تهران: زریاب.
صحرایی، محمد (1389) تاریخ دفاع مقدس در استان ایلام، تهران: فاتحان.
صفی‌نژاد، جواد (1381) لرهای ایران، تهران: آتیه.
عبدالهی، اسد؛ طهماسبی، فرهاد (1377) «مرزهای لرستان: وضعیت تاریخی لرستان در مرزبندی‌های کشور»، لرستان‌پژوهی، شمارة 3و4: 51-59.
عتیق‌پور، محمد (1372) بلوای نان: فاجعۀ 17 آذرماه 1321، تهران: نشر شریف.
عجم اوغلو، دارون؛ رابینسون، جیمز‌ای (1395) چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟ ریشه‌های قدرت، ثروت و فقر، ترجمۀ محسن میردامادی؛ محمدحسین نعیمی‌پور، تهران: روزنه.
فلاندن، اوژن ناپلئون (1356) سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران، ترجمۀ حسین نورصادقی. اصفهان: نقش جهان.
دیولافوا، ژن (1385) سفرنامۀ مادام دیولافوا: ایران کلده و شوش، ترجمۀ همایون فره‌وشی (مترجم همایون)، تهران: خیام.
گروته، هوگو (1369) سفرنامۀ گروته، ترجمۀ مجید جلیلوند، تهران: نشر مرکز.
فوران، جان (1390) مقاومت شکنندۀ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
کاتوزیان، محمدعلی (1379) دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
کدی، نیکی. آر (1381) ایران در دوران قاجار و برآمدن رضاخان، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
کسروی، احمد (1362) تاریخ پانصدسالۀ خوزستان، تهران: خواجو.
کوهستانی‌نژاد، مسعود (1384) چالش‌ها و تعاملات ایران و عراق در نیمۀ نخست بیستم، تهران: وزارت امور خارجه.
لاک لان، مک (1388) «توسعۀ اقتصادی 1979- 1921، در تاریخ ایران دورۀ پهلوی از رضاشاه تا انقلاب»، به سرپرستی پیتر اوری؛ گاوین همبلی؛ چارلز ملویل، ترجمۀ مرتضی ثافب‌فر، ج 7، تهران: حامی.
لاکهارت، لارنس (1383) انقراض سلسلۀ صفویه،ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
لمبتون، ای.ک.اس (1362) مالک و زارع، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی.
محمدی‌اصل، محمد؛ میرزایی رشنو، محمد (1395) شهرهای تاریخی لرستان فیلی، خرم‌آباد: شاپورخواست.
مصلی‌نژاد، عباس (1395) دولت و توسعۀ اقتصادی در ایران، تهران: نشر نی.
مهمان‌نواز، محمود (1390) «تحلیلی بر تقابلات مرزی ایران و عثمانی در زمان شاه صفی (1052-1038ق)؛ مطالعۀ موردی سقوط بغداد»، فصلنامۀ علوم و فنون مرزی، شمارة 1: 93- 122.
نفیسی، سعید (1383) تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر، تهران: اهورا.
نعمایی، فرهاد (1381)، تکامل فئودالیسم در ایران، جلد اول، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
نوذری، عزت‌الله (1393) تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، تهران: خجسته.
نورث، داگلاس (1397) فهم فرایند تحول اقتصادی، ترجمۀ میرسعید مهاجرانی؛ زهرا فرخی‌زاده، تهران: نهادگرا.
والی‌زاده معجزی، محمدرضا (1380الف) تاریخ لرستان روزگار قاجار، تهران: حروفیه.
والی‌زاده معجزی، محمدرضا (1380ب) تاریخ لرستان روزگار پهلوی، تهران: حروفیه.
وبر، ماکس (1369) شهر در گذر زمان، ترجمۀ منصوره کاویانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
 ورهرام، غلامرضا (1367) نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی در عصر قاجار، تهران: مؤسسۀ معین.
ویلسن، سر آرنولد (1363) سفرنامۀ ویلسن، ترجمۀ حسین سعادت نوری، تهران: وحید.
همبلی، گاوین (1388) یکه‌سالاری پهلوی رضاشاه 1320-1300، در تاریخ ایران دورۀ پهلوی از رضاشاه تا انقلاب، به سرپرستی پیتر اوری؛ گاوین همبلی؛ چارلز ملویل، ترجمۀ مرتضی ثافب‌فر، ج 7، تهران: حامی.
Hacker, J. )2002) The Divided Walfare state:The Batlleover public and private sociala benefits the United state. Cambrige: Cambridge University press.
 Rodrik, D. (2000) “Institutions for high-quality growth: what they are and how to acquire them” , Studies in Comparative International Development, No.35 (3): 3-31.
Yanagihara, T. (2006) “Structural Reform as Precondition for Economic Growth: Analytical Framework and the Case of South Korea”. Journal of international economic studies.No20: 34-58.